Edebiyat Tarihi 1-İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

 

Türklerin tarih boyunca içinde yer aldıkları değişik kültür çevreleri dikkate alınarak Türk edebiyatı;

-İslamiyet öncesi Türk edebiyatı

-İslam kültürü etkisinde gelişen Türk edebiyatı

-Batı kültürü etkisinde gelişen Türk edebiyatı

olmak üzere Fuad Köprülü tarafından üç ana döneme ayrılmıştır.

1- İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

    Kronolojik sıraya göre varlığı belgelerle kanıtlanan ilk ve en eski dönem bu dönemdir.Bu dönem edebiyatı dil, anlatım, duyuş ve zevk itibariyle ulusal bir edebiyat görünümündedir.Köktürk ve Uygur dönemleri olmak üzere iki döneme ayrılır.Varlığı henüz aydınlığa kavuşmamış daha eski tarihlere dayanmakla birlikte bu dönem 8.yüzyılda başlar.Yazılı belgelerde de belli olan ilk Türk devleti Köktürkler'dir.Bu dönemin edebiyat açısından önemi 8.yüzyılda Köktürk devletinin doğusunda dikilen Orhun Yazıtları'dır.Orhun YazıtlarıTürkçenin 8.yüzyılda edebi bir dil olarak gelişmesini ve yüksek anlatım gücünün olduğunu belgelemiştir.

Tonyukuk Anıtı: 720 yılında Vezir Tonyukuk kendi adına diktirmiştir.

Kültigin Anıtı: 732 yılında Bilge Kağan tarafından dikilniştir.

Bilge Kağan Anıtı: 735 yılında Bilge Kağan tarafından dikilmiştir.

Orhun Yazıtları'nı bilim dünyasına tanıtan ilk kişi İsveçli Strahlenberg olmuştur.Yazıtları 1893 yılında ilk okuyan ve 'runik'  yazıyı çözen Wilhelm Thomsen'dir.1895 yılında ise Radloff yazıtları Rusçaya çevirmiştir.Bir kaç yıl sonra da Thomsen Fransızcaya çevirmiştir. 

 

    Türk edebiyatının İslamiyet öncesi ikinci dönemi ise Uygur dönemidir.Uygur döneminde yazılmış olan metinler daha çok Çince, Sanskritçe, Toharca, Sogdca ve Tibetçeden çevrilmiş dini metinlerdir.Türklerin kabul ettikleri en eski din Şamanizmdir.

    İslamiyet öncesi dönemde daha çok sözlü edebiyat ürünleri verilmiştir.Bu metinler destanlar, sagular, koşuklar ve savlardan oluşmaktadır.

Sav: Manzum olarak söylene Atasözleridir.

Sagu: Ölenin arakasından söylenen matemdir.

Destan: Ağızdan ağıza,kuşaktan kuşağa geçerek yayılan sözlü edebiyatın ürünüdür.

Koşuk: Av partilerinde, şölen adı verilen törenlerde söylenirdi.

     Türk destanları arasında Alp Er Tunga'dan sonra en eski destan Oğuz Kağan Destanı'dır.Müslümanlık öncesi Türk devletlerinden Köktürk ve Uygurlar'ın destanlarıda vardır.Bozkurt ve Ergenekon Destanı Köktürk devletine aittir.Uygular'ın türeyiş ve göçleri anlatan destanlarıda vardır.

Kaynakça

Eski Türk Edebiyatı Tarihi- Mine Mengi